Ubytki w zębach najczęściej kojarzą się z próchnicą, jednak istnieje również inna grupa zmian, które prowadzą do utraty twardych tkanek zęba. Ubytki niepróchnicowego pochodzenia stanowią coraz powszechniejszy problem stomatologiczny, a ich odpowiednie rozpoznanie jest kluczowe dla skutecznego leczenia. W przeciwieństwie do próchnicy, która jest wywołana przez bakterie, ubytki niepróchnicowe powstają w wyniku procesów mechanicznych, chemicznych lub fizjologicznych. Zrozumienie ich przyczyn, metod leczenia oraz skutecznej profilaktyki jest niezbędne, by zachować zdrowy uśmiech na długie lata.

Czym są ubytki niepróchnicowego pochodzenia?

Ubytki niepróchnicowego pochodzenia to zmiany w twardych tkankach zęba (szkliwie, zębinie i cemencie), które nie są spowodowane działaniem bakterii próchnicowych. Powstają one w wyniku różnorodnych czynników fizycznych i chemicznych, które prowadzą do stopniowej utraty tkanek zęba.

Ubytki niepróchnicowego pochodzenia to utrata twardych tkanek zęba bez udziału bakterii próchnicowych, spowodowana czynnikami mechanicznymi, chemicznymi lub fizjologicznymi.

W przeciwieństwie do próchnicy, ubytki niepróchnicowe charakteryzują się zazwyczaj gładką, lśniącą powierzchnią, często bez widocznych zmian zabarwienia. Łatwo je rozpoznać po charakterystycznym wyglądzie i lokalizacji – najczęściej występują przy szyjce zęba, na powierzchniach żujących lub brzegach siecznych.

Rodzaje ubytków niepróchnicowego pochodzenia

Atrycja

Atrycja to fizjologiczne ścieranie się zębów spowodowane kontaktem zęba z zębem. Jest to naturalny proces, który nasila się z wiekiem. Charakteryzuje się płaskimi, dobrze wypolerowanymi powierzchniami ściernymi, najczęściej na powierzchniach żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych oraz brzegach siecznych zębów przednich.

Nadmierna atrycja może być spowodowana zaburzeniami zgryzu, bruksizmem (zgrzytaniem zębami) lub nawykiem zaciskania zębów. W zaawansowanych przypadkach prowadzi do znacznego obniżenia wysokości koron zębów i może powodować nadwrażliwość oraz problemy z żuciem i estetyką uśmiechu.

Abrazja

Abrazja szkliwa to mechaniczne ścieranie tkanek zęba spowodowane kontaktem z ciałami obcymi. Najczęstszą przyczyną jest nieprawidłowa technika szczotkowania zębów – zbyt mocny nacisk, poziome ruchy szczoteczki, używanie twardych szczoteczek lub past o wysokim współczynniku ścieralności.

Abrazja objawia się jako płytkie, szeroko rozlane ubytki o gładkiej, lśniącej powierzchni, zlokalizowane najczęściej przy szyjkach zębów. Może również powstawać w wyniku nawyków, takich jak obgryzanie paznokci, trzymanie w zębach przedmiotów (np. szpilek, gwoździ, nitek) czy żucie tytoniu.

Erozja

Erozja to chemiczne rozpuszczanie tkanek zęba pod wpływem kwasów niepochodzących z metabolizmu bakterii. Kwasy te mogą pochodzić z trzech głównych źródeł:

• Z diety (napoje gazowane, soki cytrusowe, ocet, wino)
• Ze środowiska (kwaśne opary w niektórych zakładach przemysłowych)
• Z organizmu (refluks żołądkowo-przełykowy, częste wymioty przy bulimii)

Charakterystycznym objawem erozji jest matowa, wklęsła powierzchnia szkliwa, często z widocznymi wypukłymi wypełnieniami, które stają się wyniosłe w stosunku do otaczających tkanek zęba. W zaawansowanych przypadkach dochodzi do odsłonięcia zębiny, co skutkuje intensywną nadwrażliwością na zimno, ciepło i słodycze.

Abfrakcja

Abfrakcja zęba to utrata tkanek zęba w okolicy przyszyjkowej, spowodowana koncentracją naprężeń zginających w wyniku nieprawidłowego zgryzu lub nadmiernych sił okluzyjnych. Prowadzi to do mikropęknięć w szkliwie i zębinie, które z czasem skutkują charakterystycznym ubytkiem.

Ubytki klinowe, typowe dla abfrakcji, mają kształt litery V i są zlokalizowane przy szyjce zęba. Często współwystępują z recesją dziąsła, co dodatkowo zwiększa wrażliwość zęba na bodźce zewnętrzne i pogarsza estetykę uśmiechu.

Diagnostyka i leczenie ubytków niepróchnicowego pochodzenia

Prawidłowe rozpoznanie rodzaju ubytku niepróchnicowego jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Stomatolog przeprowadza dokładne badanie kliniczne, analizuje historię medyczną pacjenta oraz jego nawyki żywieniowe i higieniczne. Często wykonuje się również dokumentację fotograficzną, aby monitorować postęp zmian i skuteczność wdrożonego leczenia.

Leczenie ubytków niepróchnicowego pochodzenia obejmuje:

• Eliminację czynników przyczynowych (zmiana techniki szczotkowania, leczenie refluksu, korekta zgryzu)
• Odbudowę utraconych tkanek za pomocą materiałów kompozytowych lub ceramicznych
• Stosowanie preparatów znoszących nadwrażliwość zębiny
• W zaawansowanych przypadkach – leczenie protetyczne (korony, licówki, onlaye)

W przypadku abfrakcji zębów leczenie często obejmuje również korektę zgryzu, aby wyeliminować nieprawidłowe obciążenia. Może to wymagać szlifowania selektywnego zębów, leczenia ortodontycznego lub wykonania szyny relaksacyjnej. Kluczowe jest holistyczne podejście, które uwzględnia nie tylko odbudowę utraconych tkanek, ale także eliminację przyczyn problemu.

Zapobieganie ubytkom niepróchnicowego pochodzenia

Profilaktyka ubytków niepróchnicowego pochodzenia powinna być dostosowana do ich rodzaju, jednak istnieją ogólne zasady, które pomagają zapobiegać wszystkim typom tych zmian:

• Stosowanie prawidłowej techniki szczotkowania zębów (ruchy wymiatające, umiarkowany nacisk)
• Używanie szczoteczek o miękkim lub średnim włosiu oraz past o niskim współczynniku ścieralności
• Ograniczenie spożycia kwaśnych pokarmów i napojów
• Płukanie jamy ustnej wodą po spożyciu kwaśnych produktów (nie szczotkowanie, które może nasilić erozję)
• Regularne wizyty kontrolne u stomatologa (co 6 miesięcy)
• Leczenie zaburzeń zgryzu oraz bruksizmu
• Stosowanie preparatów z fluorem, które wzmacniają szkliwo i zwiększają jego odporność na kwasy

W przypadku osób z refluksem żołądkowo-przełykowym lub zaburzeniami odżywiania (bulimia) kluczowe jest leczenie choroby podstawowej, aby zapobiec postępowi erozji zębów. Współpraca z gastroenterologiem lub psychologiem może być niezbędnym elementem kompleksowej terapii.

Kiedy należy zgłosić się do stomatologa?

Wczesne wykrycie ubytków niepróchnicowego pochodzenia pozwala na skuteczniejsze leczenie i zapobiega rozwojowi poważniejszych problemów. Do stomatologa należy zgłosić się niezwłocznie, gdy zaobserwujesz:

• Nadwrażliwość zębów na zimno, ciepło, słodkie lub kwaśne pokarmy
• Wklęsłości lub ubytki przy szyjkach zębów
• Przezroczystość lub ścieranie się brzegów siecznych zębów
• Wypełnienia, które stają się wyniosłe w stosunku do otaczających tkanek zęba
• Skrócenie zębów lub zmianę ich kształtu
• Bolesność podczas zgrzytania zębami lub nagryzania

Ubytki niepróchnicowego pochodzenia, takie jak atrycja, abrazja, erozja czy abfrakcja, stanowią istotny problem stomatologiczny, który wymaga odpowiedniej diagnostyki i leczenia. Świadomość czynników ryzyka oraz stosowanie odpowiedniej profilaktyki pozwalają zachować zdrowe zęby i piękny uśmiech na długie lata. Regularne wizyty kontrolne u stomatologa umożliwiają wczesne wykrycie zmian i wdrożenie odpowiedniego postępowania, zanim dojdzie do nieodwracalnych uszkodzeń zębów i kosztownego leczenia odtwórczego.